Սերգէյ Փարաջանով

Սերգէյ Փարաջանով
ռուս.՝ Сергей Иосифович Параджанов
Ծննդեան անուն հայ.՝ Սերգեյ Փարաջանով
հայ.՝ Սարգիս Հովսեփի Փարաջանյան
Ծնած է 9 Յունուար 1924(1924-01-09)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն[4]
Մահացած է 20 Յուլիս 1990(1990-07-20)[1][2] (66 տարեկանին) կամ 21 Յուլիս 1990(1990-07-21)[5] (66 տարեկանին)
Մահուան վայր Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Քաղաքացիութիւն  Խորհրդային Միութիւն
Ուսումնավայր Մոսկուայի Գերասիմովի անուան շարժապատկերի հիմնարկ
Երկեր/Գլխաւոր գործ Մոռացված նախնիների ստվերները? եւ Նռան գույնը?
Տեսակ Խորհրդային նոր ալիք?
Մասնագիտութիւն ժապաւէնի բեմադրիչ, հեղինակ, գեղանկարիչ, մոնտաժող, կինոսցենարիստ, տեսողական արուեստագէտ
Կայքէջ parajanov.com​(անգլերէն)

Սերգէյ Փարաջանով (Սարգիս Յովսէփ Փարաջանեան, վրաց.՝ სერგეი (სერგო) ფარაჯანოვი, 9 Յունուար 1924(1924-01-09)[1][2][3][…], Թիֆլիս, Խորհրդային Միութիւն[4] - 20 Յուլիս 1990(1990-07-20)[1][2] կամ 21 Յուլիս 1990(1990-07-21)[5], Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն), 20-րդ դարու հայ «կինոռեժիսոր» (ժապաւէնի «ֆիլմ»ի վարիչ ղեկավար - անգլ.՝ movie director կամ filmmaker), «սենարիստ» (ժապաւէնի կամ «ֆիլմ»ի նախօրինակ գրող - անգլ.՝ screenwriter կամ scriptwriter), ՀԽՍՀ ժողովրդական արուեստագէտ (1990), ՈՒԽՍՀ (Ուքրանիոյ խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւն) ժողովրդական արուեստագէտ (1990)։

Ընտանիք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սերգէյ Փարաջանովը ծնած է 1924 թուականին, Թիֆլիսի մէջ հինցած իրերու վաճառքով զբաղող ընտանիքի մէջ։ Այս մասնագիտութիւնը ժառանգական էր Փարաջանովներու ընտանիքէն ներս եւ հայրը՝ Իոսիֆ Փարաջանովը յոյսով էր, որ իր երեխաներն ալ կը շարունակեն իրենց նախնիներու գործը։ Իոսիֆ, մինչեւ յեղափոխական շրջանը, Թիֆլիսի ամենահարուստ մարդոցմէ մէկը կը համարուէր, բացի հնավաճառական խանութէն, ունէր նաեւ քանի մը այլ հաստատութիւններ, ներառեալ՝ «Ընտանեկան անկիւն» անունով հասարակական տունը։ Ամուսնոյն եկամտաբեր գործին կը մասնակցէր նաեւ կինը՝ Սիրանը, որ անձամբ կ'ընտրէր զարդերը հասարակական տան համար։ Զանոնք կը բերէին Ֆրանսայէն[6]։

Երբ յեղափոխութիւնը սկսաւ, Իոսիֆը գրեթէ զրկուեցաւ իր ողջ ունեցուածքէն, սակայն հնավաճառքի գործը չձգեց։ Թանկարժէք իրերու առք ու վաճառքը կը մնար անոր կեանքի գլխաւոր գործը։ Սակայն ժամանակները փոխուած էին եւ իշխանութիւններն այլ կերպ կը վերաբերէին Փարաջանով աւագի արհեստին։ 1920-ական թուականներու վերջաւորութեան զինք առաջին անգամ ձերբակալեցին, այնուհետեւ ձերբակալութիւնները սկսան սովորական բնոյթ կրել։ Սակայն ան ոչ մէկ անգամ՝ մինչեւ իրեն հասնելիք ժամկէտը, չէր նստեր․ երբեմն զինք ազատ կ'արձակէին օրինակելի վարքին համար, երբեմն ալ՝ իրեն ընդհանուր ներում կը շնորհուէր[6]:

Կենսագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1942 թուականին Սերգէյ Փարաջանով աւարտելով միջնակարգ դպրոցը, կը ստանայ աւարտական վկայական եւ կ'ընդունուի Թիֆլիսի երկաթուղային փոխադրամիջոցի երկրաչափական հիմնարկի շինարարական բաժանմունքը։ Մէկ տարի ետք Փարաջանով կը հասկնայ, որ արուեստն աւելի շատ կը սիրէ, կը հեռանայ հիմնարկէն եւ կ'ընդունուի մէկ անգամէն 2 հանգրուան՝ Թիֆլիսի կոնսերվատորիայի վոքալի բաժինը եւ օփերային թատրոնին կից գործող պարային ուսումնարանը[7]։

1945 թուականին կը տեղափոխուի Մոսկուայի կոնսերվատորիա՝ Նինա Տորլիաքի դասարան։ Կոնսերվատորիայի մէջ սորվելուն զուգահեռ՝ Փարաջանովը 1946 թուականին կ'ընդունուի նաեւ ՎԳԻԿ-ի ռեժիսորայի բաժանմունք։ Սկզբնական շրջանին կը սորվէր Իկոր Սաւչենքոյի, իսկ վերջինիս մահէն ետք՝ Ալեքսանտր Տովժենքոյի արուեստանոցին մէջ[8]։ Այս արուեստանոցին մէջ սորված են նաեւ շատ ուրիշ յայտնի ռեժիսորներ՝ Ալեքսանտր Ալով, Վլատիմիր Նումով, Եուրի Օզերով, Մարլէն Խուցիեւ, Ֆելիքս Միրոներ, Հենրիխ Կապայ, Նիկոլայ Ֆիքուրովսկի, Լաթիֆ Ֆայզիեւ եւ Գրիգոր Մելիք-Աւագեան։ Ուսանողները աշխուժօրէն կը մասնակցէին իրենց ուսուցիչի՝ Ի․ Սաւչենքոյի, ֆիլմերու նկարահանումներուն՝ 1948 թուականին՝ «Երրորդ հարուածը» եւ 1951 թուականին՝ «Տարաս Շեւչենքօ» ֆիլմերուն[6]։ 1949 թուականին սկսաւ աշխատիլ Քիեւի Տովժենքոյի անուան արուեստանոցին մէջ, որպէս ռեժիսորի օգնական, ուր աշխատեցաւ մինչեւ 1960 թուական[9]։

Փարաջանով ՎԳԻԿ-ն աւարտեց 1951 թուականին։ Անոր շրջանաւարտական աշխատանքը կարճամեթրաժ «Անտրիէշ» ժապաւէնն էր։ Չորս տարի ետք ան ռեժիսոր Եակով Բազելեանի հետ Ալեքսանտր Տովժենքոյի անուան ֆիլմի արուեստանոցին մէջ նկարահանեց նոյն նիւթով, նոյն անուամբ ֆիլմի լիամեթրաժ տարբերակը[8]։

Անձնական Կեանք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Վկայականային աշխատանքի ժամանակ, Փարաճանովի՝ մոլտովական ժողովրդական բանահիւսութեան անդրադառնալը պատահական չէր: ՎԳԻԿ-ին մէջ ուսանելու տարիներուն Սերգէյ սիրահարուեցաւ Նիկեարին հետ՝ թաթար աղջկայ մը, որ ծնունդով Մոլտովայէն էր։ Իրենք պատահական ծանօթացած էին հանրախանութին մէջ։ Քանի մը ամիս տեւած սիրավէպը աւարտեցաւ ամուսնութեամբ, սակայն իրենց երջանկութիւնը երկար չտեւեց: Նիկեարը նահապետական հայեացքներ ունեցող ընտանիքէ էր, ուր չափազանց խիստ կանոններ կ'իշխէին: Երբ աղջկան եղբայրները Մոսկուա եկան եւ տեղեկացան, որ ան առանց հարազատներուն տեղեակ պահելու ամուսնացեր է, Փարաճանովէն մեծ գումար պահանջեցին: Ուսանող Փարաճանովը այդքան գումար չունէր, սակայն խոստացաւ վճարել, յոյսը դնելով հօր օգնութեան վրայ։ Նոյն օրը Սերգէյ հօրը նամակ ուղարկեց, ուր կ'աղաչէր հօրը իրեն տալ պահանջուող գումարը, խոստանալով ժամանակի ընթացքին անպայման վերադարձնել: Սակայն Իոսիֆը շատ վիրաւորուած էր որդիէն այն բանի համար, որ վերջինս արհամարհած էր ընտանեկան աւանդոյթը, չէր գացած հօր մասնագիտական ուղիով եւ մերժեց: Աղջկան հարազատները պահանջեցին իրմէ հեռանալ ամուսինէն եւ վերադառնալ հայրենիք: Նիկեարը մերժեց եւ հարազատները, համաձայն իրենց նահապետական բարքերուն, նետեցին վերջինիս շոգեկառքի տակ[10]:

Մոլտովական թեմային անդրադառնալը յիշատակի տուրք էր սիրելի կնոջը, որուն Փարաճանովը չմոռցաւ մինչեւ կեանքին վերջը, թէեւ արտասուքը անոր համար անձնական կեանքը այդ ողբերգութենէն ետք բաւականին լաւ կը դասաւորուէր: 1950-ական թուականներու կէսերուն, Քիեւի մէջ ըլլալով, ամուսնացաւ Սուետլանա Շչերպատիուկի հետ, որ 2 տարի ապրած էր Քանատայի մէջ։ Ծնաւ իրենց որդին՝ Սուրէնը[11], որ մօր պէս շիկահեր էր եւ Փարաճանովին շատ քիչ՝ նման: Սերգէյին շատ դժուար էր ապրիլ ընտանիքին մէջ։ Ինք անկախատեսելի, տարօրինակ մարդ էր։ Երբ կը սկսէին Փարաճանովի խենթութիւնները, Թիֆլիսի հարեւանները կ'ըսէին. «Խենթը ազատութեան մէջ է»: Ինքն իր կնոջը կը ստիպէր եւս մասնակցիլ իր խենթութիւններուն. կը պահանջէր վերջինէս խնձորները մաքրել իւրայատուկ ձեւով, կոտլետները ափսէին մէջ դնել իւրայատուկ ձեւով, բաժակը սեղանին վրայ դնել իւրայատուկ ձեւով[7]:

Սուետլանա Շչերպատեուկը այդպէս ալ չկարողացաւ յարմարիլ ամուսինին խենթութիւններուն եւ 1961 թուականին առնելով որդին՝ հեռացաւ տունէն[6]:

Ստեղծագործական Կեանք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Նախքան բանտարկուիլը[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սերգէյ Փարաջանովի արձանը իր տուն-թանգարանի շեմին

1959 թուականին Փարաջանովը Քիեւի մէջ նկարահանեց «Առաջին տղան», իսկ 1961 թուականին՝ «Ուքրանական ռապսոդիա» ֆիլմերը։ Անոր երրորդ ֆիլմը՝ «Ծաղիկ քարի վրայ»ն, ցուցադրուեցաւ 1962 թուականին։ Անիկա մեծ բողոքներ առաջացուց ուքրանական կինեմատոգրաֆի շրջանակներուն մէջ, որու արդիւնքով ֆիլմի վարձոյթը սահմանափակ էր․ ֆիլմէն բազմացուեցաւ միայն 158 օրինակ, սակայն դիտուեցաւ 5 միլիոն հանդիսատեսի կողմէ։ Տասը տարուայ ընթացքին Փարաջանովը նկարահանեց ընդամէնը 4 ֆիլմ, որոնք ռեժիսորին յաջողութիւն չբերին։

1964 թուականին Փարաջանովն Ալեքսանդր Դովժենկոյի անուան կինոստուտիային մէջ նկարահանեց «Մոռացուած նախնիների ստուերները» ֆիլմը, որ դարձավ 1960-ական թուականներու խորհրդային կինոյի ամէնավառ իրադարձութիւններէն մէկը եւ իր տեղը զբաղեցուց այնպիսի յայտնի ֆիլմերու կողքին, ինչպիսիք են Միխայիլ Կալատոզովի «Թռչում են կռունկները», Գրիգորի Չուխրայի «Բալլադ զինուորի մասին» եւ Անդրեյ Տարկովսկիի «Իվանի մանկութիւնը»։ 1966 թուականին Քիեւի Համամիութենական կինոփառատօնին ֆիլմն արժանացաւ մրցանակի։ Սակայն արեւմուտքի մէջ (այնտեղ ֆիլմը կը ցուցադրուէր «Հրեղէն ձիերը» անուամբ) ֆիլմի նկատմամբ հետաքրքրութիւնն անհամեմատ մեծ էր, քան հայրենիքի մէջ։ 1965 թուականին ֆիլմը մրցանակներ ստացաւ նաեւ Բրիտանական ակադեմիայէն, Հռոմի եւ Մար դել Պլատայի փառատօներէն։ 2 տարուայ ընթացքին ֆիլմը ստացաւ միջազգային փառատօներու 28 մրցանակ, պարգեւ եւ տիպլոմ՝ դառնալով խորհրդային ամէնահայտնի ֆիլմերէն մէկը[12]։

1966 թուականին Փարաջանովն իր սցենարի հիման վրայ սկսաւ նկարահանել «Քիեւի որմնանկարներ» ֆիլմը, որ նուիրուած էր Հայրենական Մեծ պատերազմի իրադարձութիւններուն։ Ֆիլմի առաջին փորձերէն յետոյ պաշտօնեաները մեղադրեցին ռեժիսորը՝ պատերազմի իրադարձութիւններուն ցնորական եւ առեղծուածային-ենթակայական վերաբերուելուն համար եւ արգիլեցին յետագայ նկարահանումները[13]։ Հասկնալով որ Քիեւի մէջ իրեն այլեւս չեն ձգեր աշխատիլ՝ ան տեղափոխուեցաւ Երեւան՝ Հայֆիլմ, ուր նկարահանեց «Յակոբ Յովնաթանեան» ֆիլմը, իսկ 1968 թուականին սկսաւ «Նռան գոյնը» («Սայաթ-Նովա») գեղարուեստական ֆիլմի նկարահանումներուն[14]։

Պետկինոյի ղեկավարները թերահաւատօրէն ընդունեցին ֆիլմը եւ չհասկցան ռեժիսորի նորարական գաղափարները, այդ իսկ պատճառով ֆիլմը վարձոյթի դուրս եկաւ միայն 4 տարի անց՝ 1973 թուականին։ Այդ ժամանակ Փարաջանովը հրաժարեցաւ մոնթաժել ֆիլմը, եւ դա իրեն փոխարէն այդ գործը կատարեց ռեժիսոր Սերգէյ Յուտկեւիչը։ Այդ պատճառով գոյութիւն ունի ֆիլմի 2 տարբերակ՝ հեղինակային, որ գրեթէ ոչ ոք չէ տեսած եւ որ կը գտնուի Հայֆիլմի արխիւին մէջ եւ Յուտկեւիչի ֆիլմը, որ դուրս եկաւ վարձոյթի։ Սակայն այս տարբերակն ալ պաշտօնեաները կը վախնային տարածել լայնօրէն եւ ֆիլմէն բազմացուցին միայն 143 օրինակ, որ դիտեց կէս միլիոնէն աւելի հանդիսատես։ Ֆիլմը վարձոյթի մէջ մնաց քանի մը ամիս, որմէ ետք հանուեցաւ, քանի որ 1973 թուականին Փարաջանովին ձերբակալեցին՝ միասեռականութեան մեղադրանքով[15]։

Ազատ արձակուելէն ետք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Չորս տարի անց բանտէն դուրս գալէն յետոյ ան երկար ժամանակ առանց աշխատանքի էր։ Կինեմատոկրաֆ չէին կանչեր իրեն, թէեւ անգործութեան տարիներուն՝ 1968-1982 թուականներուն, 17 սցենար գրած էր, սակայն անոնցմէ ոչ մէկը պահանջարկ չունէր։ Փարաջանովը հազուադէպ Քիեւ կը մեկնէր, տղուն՝ Սուրէնին այցելութեան, որ կփուսանէր ճարտարագիտական ինստիտուտի շինարարական ֆակուլտետը։ Ազատ արձակուելէն քանի մը տարի անց, Փարաջանովը սկսաւ կրկին զարմացնել իր համարձակ ճառերով։ 1980 թուականին ֆրանսական «Մոնդ» թերթին տուած հարցազրոյցին մէջկ'ըսուէր[15]․

Որպէսզի ինծի մեղադրանք առաջադրուէր, զիս անուանեցին յանցագործ, գող, հակախորհրդային անձ։ Մարմնիս վրայ նոյնիսկ ոսկի կը փնտռէին, այնուհետեւ վերագրեցին համասեռականութեան եւ դատապարտեցին անոր համար։ Կուսակցութեան անդամներէն մէկուն իբրեւ թէ բռնաբարած էի, հրապուրած 40-ամեայ կնոջ մը․․․ Որպէսզի յանցագործութիւնն ինձ վերագրեն, 6 դատախազ ներառուեցաւ գործին մէջ։ «Ձեզ մէկ տարին քիչ է, - կ'ըսէին անոնք։ Դուք 5 տարի կը ստանաք։ Այդ միանգամայն բաւական է Ձեզ ոչնչացնելու համար․․․»: Այժմ ես ազատ եմ, սակայն ես ինծի ապահով չեմ զգար։ Կ'ապրիմ յավերժ վախի մէջ, կը վախնամ տունէն դուրս գալ, կը վախնամ, որ կ'առեւանգեն զիս, կ'այրեն բանտի նկարներս։ Այստեղ բոլորը պէտք է ունենան գրանցում և աշխատանք։ Սակայն ինծի աշխատանքի չեն առներ։ Կ'առաջարկեմ սցենարներս։ Հայֆիլմը կը ցանկանար ֆիլմ նկարահանել սցենարներէն մէկուն հիման վրայ, սակայն ղեկավարութիւնը ընդդիմացաւ։ Ինծի կրնան ձերբակալել որեւէ ժամանակ, քանի որ ոչ մէկ տեղ չեմ աշխատիր։ Ես գոյութիւն ունենալու իրաւունք չունիմ, ես օրէնքէն դուրս եմ։ Բանտին մէջ կեանքս գոնէ որոշ իմաստ ունէր, անիկա իրականութիւն էր, որն անհրաժեշտ էր յաղթահարել։ Այժմ կեանքս անիմաստ է։ Ես չեմ վախնար մահէն, բայց այս կեանքս աւելի վատ է, քան՝ մահը։ Թակած եմ բոլոր դռները։ Ինծի կը փափաքէին օգնել Հայաստանի մէջ։ Սակայն ամէն անգամ, երբ ես պէտք է հանդիպէի նախարարի հետ, արձակուրդի կ'ըլլար․․․ Այսօր այլընտրանք չունիմ։ Արձակուրդն անտանելի է ինծի համար։ Չեմ կրնար ապրիլ առանց աշխատանքի։ Ինծի արգելած են որեւէ գործունէութիւն ծաւալել։ Պէտք է հապճեպ հեռանամ այստեղէն։ Գիտեմ այն դժուարութիւնները, որ կը սպասեն ինծի։ Դժուար թե Արեւմուտքի մէջ մէկ անգամէն ոգեշնչութիւն գտնեմ։ Չէի ուզեր ֆրանսացիներուն մօտ տպաւորութիւն ստեղծել, որ կրնամ անմիջապէս գլուխգործոցներ ստեղծել։ Արմատներս այստեղ են, սակայն այլընտրանք չունիմ։ Պէտք է հեռանամ այստեղէն․․․[6]


Այս հարցազրոյցին ղեկավարութիւնն ուշադրութիւն չդարձուց։ Փարաջանովը կրկին անգործ էր։ Կը կարծէր, եթէ համարձակ հարցազրոյց տայ, ապա զինք կը հեղեղեն աշխատանքով, բայց չեղաւ, ո՛չ ալ Արեւմուտք մեկնեցաւ[15]։

Երկրորդ մեղադրանքէն ետք[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Սերգէյ Փարաջանովին նվիրված ՀՀ փոստային նամականիշ (1999)

Մեղադրանքէն երկու տարի անց, Փարաջանովին Վրաստանի մէջ թոյլ տուին վերադառնալ կինեմատոկրաֆ։ Անկէ շատ առաջ ռեժիսորը խնդրեց Հայաստանի Կոմունիստական կուսակցութեան կեդրոնական կոմիտէի առաջին քարտուղար Կարէն Դեմիրճյանէն՝ թոյլ տալ Հայաստանի մէջ նկարահանել ֆիլմ՝ հիմնուած ժողովրդական էպոս Սասունցի Դաւիթի վրայ, սակայն անոր խնդրանքը մերժուեցաւ։ Այդ ժամանակ ալ ան հրաւէր ստացաւ Վրացֆիլմէն եւ ան յայտնի դերասան Դաւիթ Աբաշիձէի հետ նկարահանեց իր երրորդ յայտնի ֆիլմը՝ «Սուրամի ամրոցի լեգենդը»։ Ֆիլմի բրեմիէրան տեղի ունեցաւ 1985 թուականին[14]։ Սակայն ֆիլմի վարձոյթը նախկինին պէս չափազանց փոքր էր՝ ֆիլմէն պատճէնուեցաւ միայն 57 օրինակ։ Ֆիլմը չդիտեց նոյնիսկ կէս միլիոն հանդիսատես։ Հայրենիքի սահմաններէն դուրս ֆիլմը մեծ յաջողութիւններ ունեցաւ, մրցանակներ ստացաւ Տրոյի, Սիտսեխի, Բեզանսոնի եւ Սան Փաուլոյի մէջ[16]։

Դուրսը՝ ֆիլմի ունեցած յաջողութիւններուն շնորհիւ Փարաջանովն առաջին անգամ եղաւ արտասահման։ 1988 թուականի Փետրուարին ան մեկնեցաւ Ռոթերտամ, Հոլանտա, ուր հրաւիրած էին աշխարհի 20 լաւագոյն ռեժիսորները՝ 21-րդ դարու խոստմնալից ռեժիսորները։ Փարաջանովն այնտեղ մնաց ընդամէնը 3 օր, սակայն շատ բան հասաւ ընել։ Ան գնեց այնքան անպէտք իրեր, որ 2 վերելակով մեծ դժուարութեամբ բարձրացուցին։ Այդ ամբողջը ռեժիսորն այնուհետեւ բերաւ Մոսկուա՝ իր հին ծանօթներէն մէկուն՝ Քաթայեաններուն բնակարանը, որպէսզի այնտեղէն տեղափոխէ Թբիլիսի։ Սակայն մեկնումի օրը, դասաւորելով ճամպրուկները եւ իրերը՝ Փարաջանովը հաւաքեց նաեւ տանտէրերուն որոշ հազուագիւտ իրերը[15]։

Կեանքի վերջին տարիներուն Փարաջանովն աշխուժօրէն կ'աշխատէր կինոյին մէջ։ 1986 թուականին նկարահանեց «Արաբեսկներ Փիրոսմանի թեմայով» փաստագրական ֆիլմը, իսկ 2 տարի անց՝ «Աշուղ ղարիպը» գեղարուեստական ֆիլմը, որ հիմնուած էր Միխայիլ Լերմոնտովի համանուն պոէմին վրայ։ Վերջին ֆիլմը ցուցադրուեցաւ Վենետիկի փառատօնին[12]։

1989 թուականին Փարաջանովը սկսաւ աշխատիլ հերթական ֆիլմին վրայ՝ «Խոստովանանք», որ պէտք է ինքնակենսագրական ըլլար։ Սակայն ռեժիսորը չհասաւ նկարահանել զայն, ծանր հիւանդութեան պատճառով[17]։

1989 թուականի Մայիսին Թբիլիսիի մէջ մահացաւ Փարաջանովի քոյրը՝ Աննան, իսկ քանի մը ամիս անց բժիշկները ռեժիսորին մօտ ախտորոշեցին թոքի քաղցկեղ։ Հոկտեմբերին զինք տեղափոխեցին Մոսկուայի Պիրոգովկա հիվանդանոցը։ Վիրահատեցին, հեռացուցին թոքը, սակայն առողջական վիճակը չբարելաւուեցաւ։ Ընկերները խորհուրդ տուին բուժուիլ Փարիզի հիւանդանոցներէն մէկուն մէջ, ուր 3 տարի առաջ բուժուած էր Սերգէյի գործընկերը՝ Անդրէյ Տարկովսկին[15]։

1990 թուականի Յուլիս 17-ին Փարաջանովը վերադարձաւ Երեւան եւ երեք օր անց մահացաւ։ Յուլիս 25-ին զինք թաղեցին Պանթէոնին մէջ[12]։

Փարաջանովէն շատերը վիրաւորուած են իրենց կեանքի ընթացքին։ Անոր գործընկերներէնց մէկը այն հարցին, թէ ի՞նչ է չարը, պատասխանեց՝ Փարաջանովը։ Սերգէյը նոյնիսկ քրոջը չներեց, անոր համար որ հակառակեցաւ ծնողներուն եւ ամուսնացաւ վարսայարդարի հետ։ Փեսայի թաղման ան հանգուցեալին կայսր Ֆերտինանտի նման դէմքի քսուկ դրած էր, ոլորած էր պեխերը, այտերը կարմրցուցած, մէկ ձեռքը վառած մոմ դրած էր, միւսին՝ նուռ։ Քրոջը հագցուցած էր գորգէն կարուած ծաղիկներով շոր, գլխուն տակ բարձ դրած եւ այդ տեսքով նստեցուցած՝ դագաղին մօտ։ Հիւրերը, տեսնելով այդ ամէնը, սարսափած էին եւ ամբողջ երեկոյի ընթացքին չմօտեցան ուտելիքին[15]։

Ձերբակալութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Մեղադրանք համասեռականության համար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1973 թուականին Փարաջանովին ձերբակալեցին՝ համասեռականութեան մեղադրանքով։ Փարաջանովի դէմ մեղադրանքը հապճեպ կառուցուած էր եւ մեծ յաճախականութեամբ կը փոխուէր։ Մէյ մը զինք կը մեղադրէին դրամաշորթութեան, մէյ մը եղեկեցիներ կողոպտելու (ան սրբապատկերներ կը հաւաքէր ), մէյ մը կաշառակերութեան մէջ։ Վերջապէս կանգ առին համասեռականութեան վրայ (Ուքրանիայի ԽՍՀ քրէական օրէնսդրութեան յօդուած 122, մաս 1, 2)։ Գտնուեցաւ մէկը, որ Փարաջանովի դէմ վկայութիւն պիտի տար, իբր թէ վերջինս բռնաբարած էր զինք[15]։

Փարաջանովին դատապարտեցին 5 տարուայ բանտարկութեան եւ սկիզբէն ուղարկեցին Վորոշիլովկրատի բանտերէն մէկը, այնուհետեւ՝ Վիննիցա։ Բանտէն ան նամակներ կը գրէր իր հարազատներուն, ընկերներուն, ծանօթներուն։ Քրոջ՝ Աննայի 14-ամեայ զաւկին՝ Գէորգի Խաչատուրովին գրուած նամակէն (1974)[15]․

Թբիլիսի տաք է, իսկ այստեղ՝ անձրեւներ։ Խոնաւ է։ Ոտքերուս մաշկն ամբողջովին պատուած է բորբոսով եւ այտուցներով։ Բանտին մէջ 1500 բանտարկեալ կայ, որ ամէնաքիչը 3 դատուածութիւն ունի։ Ինձ շրջապատած են արիւնոտ ճակատագրեր, շատերը կորսնցուցած են մարդկային կերպարանքը։ Ինձ գիտակցաբար նետած են ճիղդ այստեղ, որպէսզի անոնք ոչնչացնեն ինձ։ Գողական լեզուին չեմ տիրապետեր, դաջուածքներ չունիմ։ Անոնք կ'ատէին ինձ, կը կարծէին, թէ ինծի յատուկ իրենց մօտ ուղարկած են, որպէսզի բանտի կեանքն ուսումնասիրեմ և ֆիլմ նկարահանեմ[18]։ Սակայն, փառք Աստուծոյ, հաւատացին ինծի։ Շատերն կ'ապաշխարեն․․․ Յաճախ կը փքուիմ սովէն։ Լիլիա Բրիկը (Վ․ Մայակովսկիի նախկին սիրուհին, որ գործօն մասնակցութիւն ունեցած է Փարաջանովի կեանքին մէջ) ինծի երշիկ և ֆրանսական կոնֆետներ ուղարկած է, սակայն ամբողջը կերան բանտապետն ու բանտապահը, ինծի մնաց միայն հոտոտել փաթեթաւորումը։ Արտադրամասին մէջ կ'աշխատիմ որպէս հաւաքարար։ Վերջերս ոմն մէկը դիտմամբ ջուրը բաց ձգած էր այնտեղ։ Ամբողջ գիշեր, կանգնած պաղ ջուրին մէջ, դոյլերով ջուր կը հանէի։ Արիւն կը թքէի։ Միթէ՞ սա է իմ վերջը․․․ Կարօտցած եմ ազատութիւնը։ Այնտեղ, ուր ես եմ, ահաւոր է։ Գրէ՛ մանրամասն։ Իւրաքանչիւր նամակ, որ կը ստանամ, թթուածինի կտոր է ինծի համար։ Փայփայէ՛ կեանքդ, ծնողներդ եւ պատիւդ։ Յիմարութիւններ մի՛ ըներ։ Ամէն ինչ կը պատժուի․․․»[6]:


Սկզբնական շրջանին Փարաջանովը բանտին մէջ ճնշուած կը զգար ինքզինք, կոտրուած եւ ոչնչացուած։ Բոլորը կը ծաղրէին զինք, ե՛ւ բանտապետը, ե՛ւ բանտարկեալները։ Բացի այդ, Փարաջանովը վատառողջ էր, հիւանդ սիրտ ունէր, շաքարախտէ կը տառապէր։ Բանտին մէջ վիրահատեցին թոքերը։ Չնայած այս դժուարութիւններուն՝ Փարաջանովը բակին մէջ դուրս նետուած ծաղիկները կը հաւաքէր, հերբարիում կը պատրաստէր եւ նամակով կ'ուղարկէր ընկերներուն։ Անգամ մը նոյնիսկ կեֆիրի կափարիչին վրայ մեխով Պուշկինի, Գոգոլի եւ Պետրոս I-ի դիմանկարները գծեց։ Բանտապահները, տեսնելով դիմանկարը, կատակեցին, սակայն ձեռքէն չառին։ 10 տարի անց այս «մետալիոն»-ը ինկաւ ռեժիսոր Ֆետերիկօ Ֆելինիի ձեռքը, որ արծաթէ մետալ պատրաստեց անկէ, որն այդ ժամանակուընէ կը շնորհուի լաւագոյն ֆիլմին՝ Ռիմինիի փառատօնին[19]։

Տմիդրի Շեւչենկոն կը պատմէր․

Բանտը չկոտրեց Փարաջանովին, չաղտոտեց անոր հոգին։ Ան կեղտի, լուերու ու անարգանքներու աշխարհէն դուրս բերաւ գեղեցկութիւնը, դարձաւ իսկական նկարիչ։ Այս առումով ան եւ Սոլժենիցկին ընդհանուր բան ունին, որ գոչած էր․ «Օրհնեա՛լ ըլլաս, բանտ»։ Քարի փոքրիկ կտորը, չորցած խոտը, երկաթէ ձողերը անոր ձեռքերուն մէջ գլուխգործոցներ իո դառնային։ Միայն Լիլիա Բրիկը չէր որ իրեն նուէրներ կ'ուղարկէր՝ բանտ։ Անգամ մը Փարաջանովը բանտի բաղնեպանին հետ միասին փշալարերէն եւ իր գուլպաներէն ծաղկեփունջ պատրաստեց եւ ղրկեց Լիլիային Մարտի 8-ի առիթով։ Լիլիան հիացած էր եւ նուեէրը դրաւ Մայակովսկիի նուիրած ծաղկամանին մէջ։ Սակայն բանտի հոտը վերացնելու համար ստիպուած էր ծաղկեփունջին փչել «Մուստանգ» օծանելիք․․․[10]


Լիլիա Բրիկն ամէն ինչ կ'ընէր Սերգէյին բանտէն ազատելու համար։ Այն ժամանակ ան 80 տարեկան էր, սակայն չնայած տարիքին, նախանձելի գործունեայ էր։ Բրիկն առաջինն էր, որ ոտքի հանեց օտարերկրացիները, որպէսզի պաշտպանեն Փարաջանովին։ Անոր ազդեցութիւնը յատկապէս ուժեղ էր Ֆրանսայի մէջ։ 1977 թուականին ան անձամբ մեկնեցաւ Փարիզ, ուր ցուցահանդէս բացուած էր, նուիրված՝ Վլադիմիր Մայակովսկիին։ Այստեղ ան հանդիպեցաւ ֆրանսացի գրող, կոմունիստ, Լենինի մրցանակի դափնեկիր Լուի Արակոնի հետ։ Լիլիան համոզեց վերջինս Մոսկուաի մէջ հանդիպիլ Պրեժնեւին հետ եւ բարեխօսել Փարաջանովին համար։ Արագոնը համաձայն գտնուեցաւ եւ իրօք հանդիպեցաւ Պրեժնեւի հետ ու զրոյցի ժամանակ յիշատակեց Փարաջանովի անունը։ Պրեժնեւը չէր ճանչնար Փարաջանովին, սակայն քանի որ լաւ կը վերաբերուէր Ֆրանսայի կոմունիստական կուսակցութեանը եւ անձամբ՝ Լուի Արագոնին, խոստացաւ անպայման քննել այս հարցը։ Եւ կատարեց խոստումը։ 1977 թուականի Դեկտեմբեր 30-ին Փարաջանովին ազատ արձակեցին, կրճատելով ժամկտէը մէկ տարիով[13]։

Մեղադրանք՝ կաշառք տալու համար[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

1981 թուականին Փարաջանովը Մոսկուա էր, ընկերներուն մօտ։ Որքան ալ, որ անոնք կը ջանային ռեժիսորի գալը գաղտնի պահել, չյաջողեցան։ Շուտով լուրը տարածուեցաւ մայրաքաղաքով, անոնց կարգին Դականգայի թատրոնի ռեժիսոր՝ Եուրի Լիւբիմովը, որ հրաւիրեց Սերգէյին իր թատրոն՝ «Վլադիմիր Վիսոցկի» ներկայացման բրեմիերային[15]։

Բրեմիերային ներկայ էին գրականութեան եւ արուեստի շատ գործիչներ, ինչպես նաեւ մշակոյթի նախարարութեան եւ ԱԱԾ ներկայացուցիչներ։ Երբ ներկայացումը աւարտեցաւ, սկսաւ բուռն քննարկում, որուն կը մասնակցէր նաեւ Փարաջանովը։ Բեմ ելլելով՝ ան նշեց բեմադրութեան բոլոր թոյլ եւ ուժեղ կողմերը, ռեժիսորին քանի մը խորհուրդ տուաւ։ Սակայն ելոյթի վերջը չդիմացաւ[15].

Եուրի Պետրովիչ, - դիմեց Լիւբիմովին, - Դուք շատ մի տխրիք։ Եթե Ձեզի այս ներկայացման պատճառով հեռացնեն աշխատանքէն, Դուք չէք կորի։ Օրինակ՝ ես քանի մը տարի է որ չեմ աշխատիր եւ ոչինչ։ Ինչպէս կը տեսնէք՝ կ'ապրիմ։ Ճիշդ է, ինծի կ'օգնէ ինքը՝ Հռոմի պապը, որ ինծի ադամանդներ կ'ուղարկէ, որոնք ես կը վաճառեմ․․․[20]


Այս ելոյթէն յետոյ դահլիճն աշխուժացաւ, որ ոգեւորեց Փարաջանովին ա՛լ աւելի համարձակ յայտարարութիւններ ընելու։ Ան սկսաւ քննադատել խորհրդային իշխանութիւնները՝ անուանելով զայն ֆաշիստական։ Այսպիսի ելոյթէ յետոյ Փարաջանովի ազատութեան մեջ մնալը կրկին հարցական էր։ Մոսկուան Թբիլիսիէն պահանջեց զբաղիլ Փարաջանովի հարցով։ Վրացական իշխանութիւններն օպերատիվորեն արձագանգեցին եւ Փարաջանովի նկատմամբ կրկին քրէական գործ յարուցուեցաւ. այժմ ան կը մեղադրուէր կաշառք տալու մէջ, որու առիթն ինք տուած էր։

Փարաջանովի զարմիկը՝ Գէորգին, չկրցաւ թատերական ինստիտուտի ընդունելութեան քննութիւնները տալ եւ Փարաջանովը ստիպուած էր այլ ձեւերով զարմիկին «խցկել» բուհ եւ այդ պատճառով ան յանձնաժողովի նախագահին նուիրեց ընտանեկան մատանին՝ ադամանդէ քարով ու տղան ընդունուեցաւ ինստիտուտ։ Շուտով ոստիկանութիւնն իմացաւ այդ մասին։ Սկիզբէն ցուցմունք վերցուցին Գէորգիէն, եւ արձանագրութիւնը ցոյց տուին Փարաջանովին։ Քննիչը Փարաջանովին ակնարկեց, որ կրնայ գործը փակել 500 ռուբլիով։ Ռեժիսորն այդ առաջարկի մէջ կասկածելի ոչինչ նկատեց եւ համաձայնեցաւ վճարել։ 1982 թուականի Փետրուար 11-ին ան գումարը դրաւ ծրարի մէջ եւ գնաց Ալեքսանդրովսկի այգիին մօտ գտնուող դեղատուն,ը ուր նշանակուած էր քննիչին հետ հանդիպումը։ Հոն ալ ձերբակալեցին զինք։ Նոյն օրը իր տունը խուզարկեցին, այդ ժամանակ ալ ոստիկանները, փնտռելով առեղծուածային թանկարժէք ոսկեղէնը, ամբողջ տունը տակնուվրայ ըրին։ Կը փնտռէին կամ Փարաջանովի հօր, կամ Հռոմի պապի ուղարկած ադամանդները։ Ոչինչ գտան, սակայն դատը կայացաւ ձերբակալութենէն մէկ տարի անց՝ Թբիլիսիի արուեստներու տան մէջ։ Ռեժիսորին կրկին դատապարտեցին 5 տարուան բանտարկութեան, սակայն պայմանական։ Դատավճիռը մեղմեցին այն պատճառով, որ Փարաջանովի ընկերները, մասնաւորապես պոէտ Բելլա Ախմադուլինան, բարեխօսեցին իրեն համար։ Բելլան լաւ յարաբերութիւններ ունէր Վրաստանի նախագահ Էդուարդ Շեվարդնաձէի հետ եւ վերջինիս նամակ գրեց՝ խնդրելով միջնորդել Փարաջանովի պատիժը մեղմելու համար՝ բացատրելով, որ երկրորդ անգամ բանտին մէջ յայտնուելով, ան չի դիմանար։ Նամակն իր նպատակակէտին հասաւ։ Դմիտրի Շեւչենկոյի խօսքերով․[15]

Ահեղ դատարանը, մայրաքաղաքէւ ստանալով նոր ցուցում, մէկ անգամէն փոխեց թոնը։ Լսումներու ընդմիջումներուն դատախազը մօտեցաւ Փարաջանովին եւ ականջին փսփսաց, որ կալանք պիտի չըլլայ։ «Միայն կը խնդրեմ, Սերգէ՛յ, հասարակական ներկայացում չսարքէք»։ Սակայն վերջինս չլսեց։ Նախքան արդարացնող դատավճիռը յայտարարելը, Փարաջանովը յանկարծ խօսքի իրաւունք խնդրեց եւ այյտարարեց, որ զինք պահպանող ոստիկանը, զգալիօրնէ նման է Նաբոլէոնին։ «Ապա գլուխդ այս կողմ դարձուր, իսկ հիմա ձեռքերդ։ Իսկական Նաբոլէոն»։ Դատաւորը վիրաւորուեցաւ։ «Բերէք մէկ քիլոկրամ դափնիի տերեւ, - պահանջեց Փարաջանովը։ Եւ սպիտակ սաւան։» «Ինչո՞ւ»։ «Որովհետեւ դուք միանշանակ Ներոնն էք»։ Դահլիճը ծիծաղեցաւ։ Աւարտելով Ներոնի և Նաբոլէոնի մասին ելոյթը, ռեժիսորը յանկարծ խօսեցաւ այն մասին, իբր ինքը իսկական լենինցի է եւ միակ ռեժիսորը, որ կրնայ առաջնորդի մասին արժանի ֆիլմ նկարել։ Այնուհետեւ սկսաւ խօսիլ Գարիկի մայրը՝ Աննա Փարաջանովան եւ պահանջեց իրեն բացատրել, թե ինչու խուզարկուած է եղբօր սենեակը։ Չէ որ ան վերջերս ազատ արձակուած էր, բանտէն վերադարձած էր կիրզայէն երկարաճիտ կօշիկներով եւ բաճկոնով՝ առանց փողի։ 500 ռուբլին, որ կը նշուէր գործին մէջ, ինքն տուած էր եղբօրը։ «Ան աղքատ է։ Ան նոյնիսկ ներքնաշոր չունի։ Սերյոժան կը կրէ մեր հանգուցեալ մօր՝ Սիրանի ֆլանելէ վարտիքը․․․»: Դահլիճը քար կտրուեցաւ։ «Ի՞նչ կը խօսիս, - բռնկեցաւ Փարաջանովը, - դահլիճին մէջն է այն կինը, որու նկատմամբ ես անտարբեր չեմ»[6]։


Մրցանակներ եւ պարգեւներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • Ուքրանական ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1990)
  • Հայկական ԽՍՀ ժողովրդական արտիստ (1990)
  • «Հարաւային խաչ» մրցանակի դափնեկիր՝ Մար դել Պլատայի 7-րդ միջազգային կինոփառատօնին՝ օբերաթորական աշխատանքի, լոյսի եւ էֆեքթներու համար (Արժանթին, 1965)
  • Քիեւի Համամիութենական կինոփառատօնին յանձնաժողովի յատուկ մրցանակ՝ տաղանդաւոր փնտռումներու եւ նորարարութեան համար (1966)
  • Սալոնիկի I միջազգային կինոփառատօնի ոսկիէ մետալ՝ լաւագոյն բեմադրման համար (1966, Յունաստան)
  • Հռոմի միջազգային կինոփառատօնի գաւաթակիր (1965, Իտալիա)
  • Բրիտանական կինոակադեմիայի մրցանակակիր լաւագոյն օտարերկրեայ ֆիլմի համար (1965)
  • Սպանիայի "Caixa de Catalunya" մրցանակի դափնեկիր (1986)
  • Սան Փաուլուի միջազգային կինոփառատօնի մրցանակի դափնեկիր (1987, Պրազիլ)
  • Ռոթըրտամի միջազգային կինոփառատօնի մրցանակի դափնեկիր (1987, Հոլանտա)
  • Հայկական ԽՍՀ պետական մրցանակ՝ «Նռան գոյնը» եւ «Յակոբ Յովնաթանեան» ֆիլմերուն համար (1988)
  • Սթանպուլի միջազգային կինոփառատօնին յանձնաժողովի յատուկ մրցանակ (1989)
  • Նիկա մրցանակի դափնեկիր (1990)
  • Տ․ Շեւչենկոյի անուան ուքրանական ԽՍՀ պետական մրցանակի դափնեկիր (1991, յետ մահու)

Հիշատակ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Փարաջանովի գերեզմանը Պանթեոնում
  • 2010 թուականին Հոլիվուտի մէջ ստեղծուած է Փարաջանով-Վարդանով ինստիտուտը՝ Սերգէյ Փարաջանովի եւ Միքայել Վարդանովի ստեղծագործութիւններն ուսումնասիրելու նպատակով[21][22]։
  • Սերգէյ Փարաջանովի անունը կը կրէ 1969 թուականին յայտնաբերուած (3963) Փարաջանով աստերոիդը[23]։
  • 1991 թուականի Յունիս 27-ին Երեւանի մէջ բացուեցաւ Սերգէյ Փարաջանովի տուն-թանգարանը եւ գերեզմանին վրայ դրուեցաւ անոր կիսանդրին։
  • 1992 թուականի Սեպտեմբերին Թբիլիսիի մէջ Փարաջանովի տան վրայ բացուեցաւ յուշատախտակ։
  • 1993 թուականին Քիեւի տան շքամուտքին, ուր ապրած եւ ձերբակալուած էր Փարաջանովը, դրուեցաւ յուշատախտակ։
  • 1997 թուականի Յունիսին Դովժենկոյի անուան կինոստուդիայի տարածքին մէջ Հայաստանի եւ Ուքրանիայի նախագահներու ներկայութեամբ բացուեցաւ Փարաջանովի յուշարձանը։
  • 2004 թուականի Նոյեմբերի 6-ին Թբիլիսիի հին մասին մէջ դրուեցաւ Փարաջանովի յուշարձանը (ցատկի ժամանակ)
  • 2017 թուականի Նոյեմբերի 29-ին Երեւանի աւագանիի թիվ 64-Ն որոշմամբ Սերգէյ Փարաջանովի թանգարանին կից փողոցն անուանակոչուեցաւ իր անունով[24]։
  • 2010 թուականի Յուլիսի 16-ին Երեւանի «Ոսկէ ծիրան» կինոփառատօնին ներկայացուեցաւ հայկական ծագումով վրացի ֆոթոնկարիչ Եուրի Մեչիտովի «Սերգէյ Փարաջանով․ Երկխօսութեան քրոնիկա» ֆոթոալպոմը։ Ֆոթոալպոմին մէջ ներկայացուած է 2096 պատկեր, որոնք կը ներկայացնեն ռեժիսորի 12 տարիներու կեանքը։ Ֆոթոալթոմը տպուած է Մոսկուայի մէջ, 1500 օրինակով։ Գիրքերուն մէկ մասը փոխանցուեցաւ Երեւանի Սերգէյ Փարաջանովի տուն-թանգարան։
  • Հայաստանի եւ Ուքրանիայի մէջ փոստային նամականիշեր տպուեցան՝ նուիրուած Փարաջանովին։
  • Սերգէյ Փարաջանովին նուիրուած «Հրաշալի մարդկանց կեանքը» գրքաշարի 1535-րդ թողարկումը։ Հեղինակ՝ Լեւոն Գրիգորեան, Մոսկուա, «Молодая гвардия», 2011 թ
  • 2005 թուականին «Ոսկէ ծիրան» կինոփառատօնը սահմանեց Փարաջանովի անուան մրցանակ՝ «Փարաջանովեան Թալեր»[25]։

Փարաջանովին նուիրուած ֆիլմեր[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  • «Հայկական հողի գոյնը», 1969, ռեժիսոր Միքայէլ Վարդանովը կը նկարէ Փարաջանովի «Նռան գոյնը» ֆիլմի նկարահանումները[26]։
  • «Փարաջանով։ Վերջին գարուն (ֆիլմ)», ռեժիսոր Միքայէլ Վարդանովը եւ Փարաջանովը կը պատմեն «Նռան գոյնի» նկարահանումներուն մասին եւ Փարաջանովի անաւարտ «Խոստովանանք» կինոնկարի մասին, որ պահպանուած է այս ֆիլմին մէջ[27][28][29]։
  • «Վարպետ Սերգէյ Փարաջանով» (ռեժիսոր Ալեքսանդր Կայդանովսկի, 1989-1992)
  • «Բոբօ», 1991 թուականին ռեժիսորներ Նարինէ Մկրտչեանի եւ Արսէն Ազատեանի լիամեթրաժ ֆիլմը, ուր հեղինակներուն կողմէ առաջին անգամ ներառուեցաւ եւ մոնթաժուեցաւ վարպետի «Խոստովանանք» անաւարտ ֆիլմէն քանի մը փոքրիկ տեսարաններ՝ մօտ 8 րոպէ։
  • Սերգէյ Փարաջանովին նուիրուած է կինոռեժիսոր Լեւոն Գրիգորեանի ֆիլմաշարէն «Ես, Սերգէյ Փարաջանովն եմ» (2001), «Անտրէյը եւ Սերգէյը» (2002), «Օրփեոսն իջնում է դժոխք» (2003), «Էրոսը եւ Տանատոսը» (2005), «Յիշողութիւններ Սայաթ-Նովայի մասին» (Հայֆիլմ, Հայաստան, Zjivago-Media, Իտալիա, 2005) ֆիլմերը։ Այս ֆիլմերը վերջաւորութեան միաւորուած են «Փարաջանովի գոտը» ֆիլմին մեջ։
  • «Փարաջանով» (ռեժիսորներ Ելենա Ֆետիսովա եւ Սերժ Աւետիքեան, 2013)

Ֆիլմագրութիւն[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ռեժիսորական աշխատանքներ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տարի Անուանում
1951 Մոլդավական հեքիաթ
1954 Անդրիեշ
1957 Ոսկի ձեռքեր
1957 Նատալյա Ուժվի
1957 Դումկա (ֆիլմ)
1959 Առաջին տղան
1961 Ուքրանական ռապսոդիա
1962 Ծաղիկ քարի վրա
1964 Մոռացուած նախնիներու ստուերները
1966 Քիեւի որմնանկարներ
1967 Յակոբ Յովնաթանեան
1968 Նռան գոյնը
1968 Երեխաները՝ Կոմիտասին
1984 Սուրամի ամրոցի լեգենդը
1985 [Արաբեսկներ Փիրոսմանի թեմայով
1988 Աշուղ ղարիպը
1992 Խոստովանանք (անաւարտ, ժապաւէնը 1991 թ. օգտագործած է Նարինէ Մկրտչեանի եւ Արսէն Ազատեանի «Բոբօ» լիամեթրաժ ֆիլմին մէջ, ուր հեղինակներուն կողմէ առաջին անգամ ներառուեցաւ եւ մոնթաժուեցաւ վարպետի «Խոստովանանք» անաւարտ ֆիլմէն քանի մը փոքրիկ տեսարաններ՝ մօտ 8 րոպէ։

Սցենարիստ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Տարեթիվ Ֆիլմ
1964 Մոռացուած նախնիների ստուերները
1965 Քիեւի որմնանկարներ
1968 Նռան գոյնը
1969-1989 Խոստովանանք
1969 Քնած դեղեակը
1970 Իգարոս
1970 Ոսկէ կտրվածք
1970 Ինդերմեցցո
1971 Սատանան
1972 Սասունցի Դավիթ
1972 Արա Գեղեցիկ
1973 Հրաշք Օտենսէում
1986 Շուշանիկի տանջանքները
1986 Արարատ լեռան գանձերը
1989 Էդիւտներ Վրուբելի մասին
1990 Կարապի լիճը․ բերդ[30]

Տես նաեւ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծանօթագրութիւններ[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: open data platform — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Artists of the World Online, Allgemeines Künstlerlexikon Online, AKL Online / Hrsg.: A. Beyer, B. Savoy — B: K. G. Saur Verlag, Verlag Walter de Gruyter, 2009. — ISSN 2750-6088 — doi:10.1515/AKL
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119251302 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Person Profile // Internet Movie Database — 1990.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 «Параджанов Сергей Иосифович»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015-06-17-ին։ արտագրուած է՝ 2015-11-03 
  7. ↑ 7,0 7,1 Сергей Параджанов в obozrevatel.com
  8. ↑ 8,0 8,1 Биография Сергея Параджанова
  9. ↑ Սերգեյ Փարաջանովի մասին kino-teatr.ru կայքում
  10. ↑ 10,0 10,1 «Сумасшедший на свободе». 5 случаев из жизни Сергея Параджанова
  11. ↑ Սուրէն Փարաջանով
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Вся правда о судимостях Сергея Параджанова
  13. ↑ 13,0 13,1 Сергей Параджанов в vokrug.tv
  14. ↑ 14,0 14,1 Сергей Параджанов в obozrevatel.com
  15. ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 «Параджанов Сергей Иосифович»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2015 թ․ հունիսի 17-ին։ արտագրուած է՝ 2015 թ․ հունվարի 28 
  16. ↑ Параджанов Сергей Иосифович - История жизни
  17. ↑ Сергей Иосифович Параджанов в inoekino.ru
  18. ↑ Виталий Лозовский "Жизнь и психология тюрьмы"
  19. ↑ «Сумасшедший на свободе». 5 случаев из жизни Сергея Параджанова
  20. ↑ Человек-праздник
  21. ↑ «Փարաջանով-Վարդանով ինստիտուտ»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2014 թ․ հոկտեմբերի 22-ին։ արտագրուած է՝ 2021 թ․ մարտի 5 
  22. ↑ Hollywood Reporter
  23. ↑ Փարաջանովաստերոիդ
  24. ↑ «ՈՐՈՇՈՒՄ ՍԵՐԳԵՅ ՓԱՐԱՋԱՆՈՎԻ ԱՆՎԱՄԲ ՓՈՂՈՑ ԱՆՎԱՆԱԿՈՉԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ»։ yerevan.am 
  25. ↑ Սերգեյ Փարաջանովի մասին Հայկական հանրագիտարանի կայքում
  26. ↑ «Հայկական հողի գույնը»։ արխիւացուած է բնօրինակէն-էն՝ 2016 թ․ հունիսի 30-ին։ արտագրուած է՝ 2015 թ․ մայիսի 22 
  27. ↑ Փարաջանով։ Վերջին Գարուն
  28. ↑ Փարաջանով։ Վերջին Գարուն - Youtube
  29. ↑ Thomas, Kevin. "Intoxicating spirit" Los Angeles Times (1 January 2014)
  30. ↑ Կաղապար:Ռուսերեն գիրք
Վերցուած է «https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Սերգէյ_Փարաջանով&oldid=230197» էջէն